در جهان کنونی مالیات یکی از درآمدهای بسیار مهم، تأمین منابع مالی کشور شناخته می‌شود. مالیات عبارت‌اند از انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت یا در تعریفی دیگر بخشی از سود فعالیتهای اقتصادی است که نصیب دولت می‌شود. مالیات در بدو امر به دو گروه مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می‌شود. مالیات مستقیم از دو بخش مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد شکل گرفته است و ما قصد داریم در این مقاله به بخش‌های مهم این امر متمرکز شویم.
قانون مالیات بر درآمد چیست؟
در اکثر کشورها، قوانین مالیات بر در آمد افراد را ملزم می‌کند که درآمدهای خود را سالانه از طریق اظهارنامه مالیاتی گزارش کنند. این سند جزئیات مربوط به منابع درآمد، کسورات، اعتبارات و سایر اطلاعات مالی مربوطه را ارائه می‌دهد. سپس مقامات مالیاتی از این اطلاعات برای محاسبه میزان مالیات بدهی یا هرگونه بازپرداختی استفاده می‌کنند.
قابل ذکر است که قوانین این امر می‌تواند از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد. بنابراین، برای مودیان مالیاتی ضروری است که با متخصصان واجد شرایط مشورت کنند یا مستقیما به منابع رسمی دولتی مراجعه تا اطلاعات دقیق مربوط به حوزه فعالیت خود را دریافت کنند. در کشور ما این قانون باب سوم قانون مالیات‌های مستقیم است که بر هفت فصل تقسیم می‌شود و هرکدام دارای مواد قانونی هستند.
انواع مالیات برای شرکت‌های ایرانی
انواع مالیات بر درآمد
براساس دسته‌بندی سازمان امور مالیاتی کشور این قانون شامل:
- فصل اول: مالیات بر درآمد املاک
- فصل دوم: مالیات بر درآمد کشاورزی
- فصل سوم: مالیات بر درآمد حقوق
- فصل چهارم: مالیات بر درآمد مشاغل (اشخاص حقیقی)
- فصل پنجم : مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (شرکت‌ها)
- فصل ششم: مالیات بر درآمد اتفاقی
- فصل هفتم: مالیات برجمع درآمد ناشی از منابع مختلف
مالیات بر درآمد چند درصد است؟
بهطور کلی برای دانستن این مطلب که نرخ مالیات برای هر کسب‌وکار چگونه محاسبه می‌شود، ابتدا باید به شناسایی فصل فعالیت خود در قانون مالیات بپردازیم. نرخ مالیات هر گروه ممکن است بر اساس جدول پلکانی یا نرخ ثابت باشد. در تمامی این موارد برای رسیدن به این سوال که مالیات بر درآمد چند درصد است باید تمامی معافیت‌ها و سود پس‌از کسر هزینه‌ها مورد بررسی قرار بگیرند.
مالیات بر در آمد املاک
اصولا املاک به دو صورت به اشخاص واگذار می‌گردد یکی به صورت دائم یا قطعی مانند فروش و دیگر به صورت موقت مانند اجاره.
طبق ماده 52؛ درآمد شخص حقیقی یا حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به املاک واقع در ایران پس‌از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر در آمد املاک می‌باشد.
واگذاری موقت: مالیات بر در آمد اجاره املاک
طبق ماده 53؛ درآمد مشمول ماليات املاکي که بابت اجاره واگذار مي‌شوند، عبارتند از کل اجاره بها، اعم از نقدي و غير نقدي، پس‌از کسر 25 درصد بابت هزينه‌ها، استهلاکات سالانه و تعهدات مالک نسبت به ملک مورد اجاره است. بنابراین به 75درصد اجاره‌بهای تعیین‌شده مالیات تعلق می‌گیرد.
ماده 54؛ اجاره از روی سند رسمی محاسبه می‌شود (سندی که در دفتر خانه اسناد رسمی و یا توسط دادگستری تهیه شده است). درصورت عدم وجود یا عدم ارائه سند رسمی یا چنان‌چه مالک علاوه‌بر اجاره‌بها وجهی به‌صورت رهن قرض‌الحسنه و … دریافت کرده است، تعیین اجاره بر اساس املاک مشابه انجام می‌شود.
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اجاره املاک
نحوه محاسبه به شرح جدول زیر است.
| درآمد سالیانه مشمول مالیات | درصد مالیات |
| تا 50 میلیون تومان | 15 درصد |
| 50 تا 100 میلیون تومان | 20 درصد |
| بیشتر از 100 میلیون تومان | 25 درصد |
معافیت‌های مالیات بر در آمد اجاره
تبصره 1: محل سکونت پدر، مادر، همسر، فرزند، اجداد یا فرد تحت تکلف اجاری تلقی نمی‌شود. مگر به موجب مدارک اثبات شود که مالک اجاره‌بها دریافت می‌کند. در ضمن هرگاه چند واحد مسکونی محل سکونت مالک با افراد مذکور باشد، یک واحد جهت سکونت مالک و یک واحد هر یک از افراد فوق به انتخاب مالک مشمول معافیت بوده مابقی مشمول مالیات است.
تبصره 2: املاکی که به‌صورت رایگان در اختیار موسسات دولتی و شهرداری ها قرار می گیرد اجاری تلقی نمی‌شود و مشمول معافیت است.
تبصره 11: مالکان مجتمع های مسکونی که دارای بیش‌از 3 واحد استیجاری هستند در صورت رعایت الگوی مصرف مسکن از پرداخت مالیات بر اجاره معاف هستند. در غیر این صورت درآمد ناشی از اجاره واحد یا واحدهای مسکونی در تهران تا مجموع 150 متر مربع زیر بنای مفید و در سایر نقاط تا مجموع 200 متر زیر بنای مفید از پرداخت مالیات معاف هستند و مازاد مشمول مالیات است.
مالیات بر در آمد حقوق
مالیات بر در آمد حقوق، مالیاتی است که بر اساس درآمد حاصل از حقوق و دستمزد کارمندان اعمال می‌شود. وقتی شما به عنوان یک کارمند، درآمدی از کار خود دریافت می‌کنید، کارفرما ممکن است مبلغی از آن را به عنوان مالیات از حقوق شما کسر کند و به دولت پرداخت کند.
ماده 82: درآمدی که شخص حقیقی با کارکردن برای شخص دیگر (اعم از حقیقی یا حقوقی) در قبال تسلیم نیروی خود بابت اشتغال در ایران بر‌حسب مدت انجام یافته بهطور نقد یا غیر نقد تحصیل می‌کند، مشمول این مالیات است. این مالیات توسط کارفرما پس‌از کسر معافیت‌ها از درآمد مشمول و غیر مشمول محاسبه شده و در سایت دارایی تسلیم می‌گردد.
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد حقوق 1402
در پایان هر سال قوانین محاسبه مالیات حقوق تغییر می‌کند. این محاسبه بر اساس جدول زیر خواهد بود.
| ماهانه-ریال | نرخ مالیات | |
| از | تا | |
| 0 | 70,000,000 | معاف |
| 70,000,000 | 140,000,000 | 10% |
| 140,000,000 | 230,000,000 | 15% |
| 230,000,000 | 340,000,000 | 20% |
| 340,000,000 | نسبت به مازاد | 30% |
مالیات بر در آمد مشاغل (اشخاص حقیقی)
اشخاص حقیقی همان صاحبان مشاغلی که به‌صورت مستقل به کسب درآمد مشغول هستند. این افراد که به صورت حقیقی فعالیت می‌کنند موظف‌اند بخشی از درآمد سالانه را به عنوان مالیات پرداخت کنند.
طبق ماده 93؛ درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال‌داشتن یا به عناوین دیگر غیر از مواردی که در سایر فصل‌های قانون مالیات مستقیم است، در ایران حاصل کند، پس‌از کسر معافیت‌های تعیین‌شده این قانون مشمول مالیات بر در آمد مشاغل می‌شود.
نکات مهم در ارتباط با استعلام بدهی مالیاتی
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل سال 1402
محاسبه این مالیات برای مشاغل به دو روش صورت می‌گیرد:
مشاغلی که اظهارنامه عملکرد ارسال می‌کنند
مودیان که اظهارنامه عملکرد ارائه می‌دهند، به معنای ارائه گزارشی است که در آن به صورت جامع و دقیق، عملکرد مالی یک شرکت را بررسی و توضیح می‌دهد. این گزارش شامل اطلاعاتی مانند درآمدها، هزینه‌ها، سود و زیان، وضعیت مالی و سایر عوامل مرتبط با عملکرد شرکت است. مالیات بر در آمد اشخاص حقیقی طبق آخرین بخشنامه 1402 قانون بودجه کشور با نرخ های زیر محاسبه می شود.
| ریال | نرخ مالیات | |
| از | تا | |
| 0 | 1,200,000,000 | معاف |
| 1,200,000,000 | 1,680,000,000 | 10% |
| 1,680,000,000 | 2,760,000,000 | 15% |
| 2,760,000,000 | 4,080,000,000 | 20% |
| 4,080,000,000 | نسبت به مازاد | 30% |
مشاغلی که فرم تبصره ماده 100 ارسال می‌کنند
سازمان مالیاتی برای حمایت از مشاغل و کسب‌و‌کارهای کوچک اعلام کرده است که بر اساس این تبصره برخی از کسب‌و‌کارها از شرایط پرداخت مالیات مقطوع یا عدم نیاز به ارسال اظهارنامه مالیاتی و ارائه دفاتر قانونی برخوردار خواهند شد. به عبارتی دیگر این مالیات اشخاص حقیقی به صورت مقطوع و بر اساس استعلام درآمد از حساب‌های بانکی و بررسی مالیات پرداختی سال‌های قبل محاسبه و مطالبه می‌شود.
مبلغ معافیت مالیات بر در آمد حقوق برای سال 1402، معادل 67,200,000 تومان (672,000,000 ريال) بود و کلیه صاحبان مشاغلی که مجموع فروش کالا و ارائه خدمات آن‌ها در سال 1402، حداکثر 67,200,000,000 ریال (صد برابر معافیت موضوع ماده 84 ق.م.م در سال عملکرد) باشد مشمول این مالیات هستند.
زمان و مهلت ارائه اظهارنامه مالیات بر در آمد مشاغل
مهلت ارسال برای مودیان مالیاتی در هر دو روش ارسال اظهارنامه مالیاتی یا فرم تبصره ماده 100 برای هر سال، تا پایان روز 31 خرداد ماه سال بعد است.
مالیات بر در آمد اشخاص حقوقی (شرکت‌ها)
اشخاص حقوقی همچون شرکت‌ها، موسسات یا افرادی هستند که موظف به نگه‌داری دفاتر قانونی به شرح ماده 105 مشمول مالیات هستند.
ماده 105: جمع درآمد شرکت‌ها و درآمد ناشی از فعالیتهای انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران و یا خارج از ایران تحصیل می‌شود، پس‌از کسر زیان‌های حاصل از منابع غیر معاف و کسر معافیت‌های مقرر به نرخ 25 درصد مشمول مالیات است.
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (شرکت‌ها) سال 1402
بیانیه قانون مالیات مانند سال‌های قبل به این روال است که اشخاص حقوقی یا شرکت‌ها باید هزینه‌های مربوط به درآمد غیر معاف خود را از درآمدهای معاف خود کسر کنند تا درآمد مشمول مالیات یا سود آن فعالیت که مشمول مالیات است محاسبه شود. سپس بر اساس ماده 105 ق.م.م که نرخ مالیات بر درآمد 25 % است مالیات را محاسبه و پرداخت نمایند.
زمان و مهلت ارائه اظهارنامه مالیات بردرآمد اشخاص حقوقی
طبق ماده 110 قانون مالیات کشور، اشخاص حقوقی (شرکت‌ها) موظف‌اند اظهارنامه، ترازنامه و حساب سود و زیان متکی به دفاتر و اسناد و مدارک خود را حداکثر تا چهار ماه پس‌از سال مالیاتی (تا 31 تیر ماه) همراه با فهرست هویت شرکا و سهامداران و حسب مورد میزان سهم‌الشرکه یا تعداد سهام و نشانی هر یک از آن‌ها را به اداره امور مالیاتی که محل فعالیت اصلی شخص‌حقوقی در آن واقع است تسلیم نمایند.
معافیت‌های مالیات بر در آمد اشخاص حقوقی
- درآمد حاصل از فعالیتهای کشاورزی، دامداری، دامپروری و سایر فعالیت‌ها که در فصل مالیات بر درآمد کشاورزی آمده است.
- واحدهای تولیدی و معدنی در بخش‌های تعاونی و خصوصی
- واحدهای تولید فن‌آوری اطلاعات
- درآمدهای خدماتی بیمارستان‌ها، هتل‌ها و مراکز اقامتی گردشگری
- شرکت‌هایی که سهام آن‌ها در بورس پذیرفته شده
- درآمد حاصل از حمل‌ونقل کالا
- درآمدهای خدماتی بیمارستان‌ها، هتل‌ها و مراکز اقامتی گردشگری
- دفاتر ایرانگردی و جهانگردی و زیارتی
- درآمد حاصل از صادرات
- باشگاه و موسسات ورزشی
مالیات بر در آمد اتفاقی
مالیات بر در آمد اتفاقی به مالیاتی اطلاق می‌شود که از منابعی غیر از شغل یا شغل اصلی شخص به‌دست می‌آید. این نوع درآمد معمولا به عنوان درآمد اضافی یا تکمیلی در نظر گرفته می‌شود و ممکن است شامل مواردی مانند جایزه، درآمد معامله آسان یا هر شکل دیگری از درآمد ثانویه باشد.
طبق ماده 119؛ درآمد نقدی و یا غیر نقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به صورت بلاعوض یا از طریق معاملات محاباتی یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل می‌نماید، مشمول مالیات اتفاقی به نرخ مقرر خواهد بود.
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اتفاق
افرادی که مشمول مالیات اتفاقی می‌شوند، محاسبه به نرخ مقرر در ماده (131 ) این قانون خواهد بود.
| میزان درآمد-ریال | نرخ مالیات | |
| از | تا | |
| 0 | 500,000,000 | 15% |
| 500,000,000 | 1,000,000,000 | 20% |
| 1,000,000,000 | مازاد | 25% |
تبصره: به ازای هر 10% افزایش درآمد ابرازی (منظور همان سود ویژه است) مشمول مالیات اشخاص موضوع این ماده، نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آن‌ها، حداقل یک واحد درصد و حداکثر تا پنج واحد درصد از نرخهای ذکر شده کاسته می‌شود. شرط لازم که شامل این تخفیف شوید، تسویه بدهی مالیاتی سال قبل و تسلیم اظهارنامه مالیاتی مربوطه همان سال در مهلت که از سوی سازمان امور مالیاتی اعلام شده است.
معافیت‌های مالیات بر در آمد اتفاق
طبق ماده 127؛ موارد زیر مشمول مالیات اتفاقی نخواهد بود:
- کمک‌های نقدی و غیر نقدی بلاعوض سازمان‌های خیریه، وزارت‌خانه‌ها یا موسسات و شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها یا نهادهای انقلاب اسلامی به اشخاص حقیقی غیر از مواردی که مشمول مالیات فصل حقوق است.
- وجوه یا کمک‌های اهدایی به خسارت دیدگان جنگ، زلزله، سیل، آتش‌سوزی و یا سایر حوادث غیر مترقبه
- جوایزی که دولت برای تشویق صادرات، تولید و خرید محصولات کشاورزی پرداخت می‌نماید.
- کمک‌های بلاعوض دولتی به شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناوری با هدف توسعه فناوری
زمان و مهلت ارسال مالیات بر در آمد اتفاق
طبق ماده 123؛ درصورتی‌که منافع مالی بهطور دائم یا موقت بلاعوض به کسی واگذار شود، انتقال‌‌گیرنده مکلف است مالیات منافع هر سال را در سال بعد پرداخت نماید.
ماده 126؛ اعلام می‌دارد که صاحبان درآمد موضوع ماده 123 موظف هستند در هر سال اظهارنامه مالیاتی خود را در مورد منافع این قانون مالیاتی، تا آخر اردیبهشت ماه سال بعد اظهارنامه خود را تهیه و تسلیم نمایند.
در سایر موارد از تاریخ تحصیل درآمد یا تعلق منافع تا پایان ماه بعد فرصت دارند به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم و مالیات متعلق را بپردازند.
همچنین درصورتی‌که معامله در دفاتر اسناد رسمی انجام و مالیات وصول شده باشد، تکلیف تسلیم اظهارنامه ساقط می‌شود.
نحوه اعتراض و شکایت به مالیات
برای اعتراض و شکایت در مورد مالیات، می‌توانید این مراحل را دنبال کنید:
- ابتدا مقررات مالیاتی مربوطه را بررسی کنید تا مطمئن شوید که مورد اعتراض شما در چه قسمتی از قانون مالیاتی قرار دارد.
- قبل از اعتراض، اطلاعات لازم را جمع‌آوری کنید. این اطلاعات شامل مستندات مالی، فاکتورها، سوابق مالیاتی و هرگونه اثبات مربوط به مورد اعتراض شما می‌شود.
- فرم اعتراض در سایت سازمان امور مالیاتی به نشانی www.tax.gov.ir موجود است و می‌توانید آن را تکمیل و ارسال نمایید.
- بعد از تکمیل فرم اعتراض، آن را به دفتر مالیاتی مربوطه همراه ارائه دلایل ، مدارک و اسناد کتبی، مراجعه نمایید.
در نظر داشته باشید مهلت آن بر اساس ماده 238 ق.م.م در مواردی که مودی نسبت به برگ تشخیص مالیات ابلاغ‌شده، اعتراضی داشته باشند، می‌توانند تا 30 روز از تاریخ ابلاغ مالیات تقاضای رسیدگی مجدد کنند.
جریمه عدم ارائه اظهارنامه مالیات بر در آمد
طبق ماده 192؛ برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل در تمامی مواردی که مودی یا نماینده او که به موجب مقررات این قانون بابت پرداخت مالیات و تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر اقدام نکند، شامل جریمه غیر قابل بخشودگی معادل 30 درصد مالیاتی که به آن تعلق گرفته می‌شود. طبق این قانون برای سایر مودیان این نرخ 10 درصد مالیات است.
حکم این ماده در رابطه با درآمدهای کتمان‌شده در اظهارنامه‌های تسلیمی یا نمایش هزینه‌های غیر واقعی نیز جاری است. بهطور کلی در صورت عدم ارائه به موقع، محرومیت از بعضی مزایای مالیاتی و بخشودگی‌ها و سلب امکان دفاع مودی در برابر ممیز می‌توان اشاره کرد.
جمع‌بندی نهایی از روش محاسبه مالیات بر درآمد
محاسبه و ارسال مالیات نیازمند دقت است. وقتی صحبت از مالیات می‌شود، افراد و مشاغل بهطور یکسان ملزم به انجام تعهدات مالیاتی خود به طور دقیق و به موقع هستند. علاه‌بر این وجود مواد و تبصره‌های متعدد، درک روش‌های محاسبه و ارسال مالیات برای افراد و مشاغل بسیار مهم است که با کمک افراد متخصص سبب می‌شود مودیان مالیاتی به تعهدات خود عمل کنند و در عین حال خطر خطا یا جریمه را به حداقل برسانند و اهمیت این موضوع را که مشاوره از افراد متخصص در این زمینه است، دوچندان می‌نماید.
سوالات متداول
- از کجا بدانیم در کدام دسته از مشاغل قرار گرفته‌ایم؟
برای این امر ابتدا به سایت سازمان امور مالیاتی کشور مراجه کرده و با تکمیل اطلاعات شخصی و شغلی خود، گروه شغلی شما تعیین خواهد شد.
- میزان دقیق مالیات تعیین‌شده را چطور متوجه شویم؟
با ورود به درگاه ملی خدمات الکترونیک سازمان امور مالیاتی و سپس با واردکردن اطلاعاتی نظیر کد ملی، از میزان دقیق مالیات تعیین‌شده مطلع خواهید شد.
