حسابداری نیز مانند سایر علوم و مشاغل دارای گرایش‌ها و شاخه‌های متفاوتی است. انواع مختلف حسابداری بر اساس نیاز ایجاد شده اند. بسته به اینکه فعالیتهای حسابداری اعم از برنامه ریزی مالی، ثبت و تنظیم اسناد، تحلیل و گزارش گیری و به طور کلی مدیریت امور مالی یک بنگاه اقتصادی چه نیازهایی دارد، انواع مختلفی از حسابداری شکل گرفته است. که بسته به اندازه بنگاه اقتصادی، نوع فعالیت بنگاه، نوع سهامی، انتظارات ذینفعان و … می تواند متفاوت باشد. در این مقاله به معرفی و شرح و بحث انواع حسابداری می‌پردازیم.
چرا باید شاخه‌ها و انواع حسابداری را بشناسیم؟
ممکن است در شرف انتخاب رشته باشید و یا به تازگی از دانشگاه و رشته‌ی حسابداری فارغ التحصیل شده باشید. بعلاوه اگر صاحب کسب و کار هستید نیز بر خود لازم می‌دانید که به جزئیات مربوط به حسابداری آگاه باشید. به هر حال، انواع حسابداری در دنیای علوم مالی 8 شاخه دارد.
- حسابداری دولتی (Governmental Accounting)
- حسابداری مدیریت (Management Accounting)
- حسابداری مالی (Financial Accounting)
- حسابداری مالیاتی (Tax Accounting)
- حسابداری حقوقی یا قضایی (Forensic Accounting)
- حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده (Cost Accounting)
- حسابداری عمومی (Public Accounting)
- حسابداری شرکتی
- حسابداری منابع انسانی
- حسابرسی (Auditing)
حال به توضیح مفهوم هر کدام از این انواع حسابداری می‌پردازیم.
حسابداری دولتی (Governmental Accounting)
همانطور که از نام این نوع حسابداری پیداست، عملیات حسابداری در حسابداری دولتی بر اساس استانداردهای حسابداری دولتی انجام می‌گیرد. یعنی طبق قوانین و اصول دولتی امور مربوط به گزارش دهی و ردیابی انجام می‌شوند. در حسابداری دولتی اشخاص حقوقی برای کنترل درآمدها یا هزینه ها از حساب های جداگانه و مستقل استفاده می‌کنند. شاید این سوال برای شما به‌وجود آید که چرا باید از حساب‌های جدا و مشخص در حسابداری دولتی استفاده شود؟ برای پاسخ به این سوال بهتر است مثال زیر را در نظر بگیرید. بودجه دولتی به بخش‌ها و ارگان های مختلف و بسیاری تعلق می‌گیرد. برای کنترل و نظارت بهتر و دقیق‌تر بر روند انجام و هزینه‌های پروژه‌های اجرایی در کشور، حسابداری دولتی می‌گوید که هر پروژه باید حساب مختص به خود را داشته باشد. مانند وقتی که هر شهری برای پروژه های مربوط به امور فرهنگی هزینه های مخصوص به خود را دارد.
انواع حسابداری دولتی
خود حسابداری دولتی نیز انواعی دارد. به طور کلی پنج نوع حساب دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که در ادامه به آن می‌پردازیم. این حساب‌های مستقل کمک می‌کنند از هرگونه منابع مصرفی آگاهی داشته باشیم و اطلاعات آن در حساب ثبت شود. گفتیم هر کدام از این حساب‌ها خود یک واحد مالی مستقل و جدا هستند. درنتیجه امکان بررسی و حسابرسی هر کدام از آنها به صورت جداگانه و مستقل نیز وجود دارد. بنابراین گزارشی جامع درباره‌ی چگونگی مخارج بودجه وجود خواهد داشت و مقادیر باقیمانده‌ی بودجه همیشه قابل بحث و بررسی است.
- حساب مستقل پروژه‌های عمرانی
- حساب مستقل درآمدهای اختصاصی
- حساب مستقل عمومی
- حساب مستقل تامین مالی و بازپرداخت دیون بلندمدت
- حساب مستقل وجوه دریافتی جهت خدمات خاص
اکثر اطلاعات مربوط به انواع حسابداری درون سازمانی ست و در اختیار مدیریت یا مسئولین سازمان قرار می‌گیرد. اما اطلاعات و داده‌های حسابداری دولتی به صورتی تهیه می‌شود که برای افراد جامعه نیز قابل دسترس باشد.
حسابداری مدیریت (Management Accounting)
حسابداری مدیریت در همه‌ی کسب و کارها و سازمان‌ها کاربرد دارد. وظیفه‌ی اصلی آن کمک به مدیر آن مجموعه جهت اخذ تصمیمات مهم در زمینه‌های مالی و حسابداری است. در حقیقت بدین وسیله دید وسیعی به مدیران و حسابداران داده می‌شود تا متناسب با وضعیت برنامه‌ریزی کنند. پیشتر گفتیم در حسابداری دولتی، اطلاعات حساب در اختیار عموم مردم می‌تواند قرار گیرد. اما در این‌جا لزومی برای به اشتراک‌گذاری داده‌ها و اطلاعات با افراد خارج از سازمان وجود ندارد. البته در ادامه با حسابداری مالی آشنا می‌شویم. خواهیم گفت داده‌های مالی و حسابداری شرکت یا سازمان با افراد ذی‌نفع چون سرمایه‌گذاران یا سهامداران به اشتراک گذاشته می‌شود. صورت جریان وجوه نقد یکی از این قبیل گزارش هاست که برای سرمایه گذاران و سهام داران اهمیت بالایی دارد. در حسابداری مدیریت لزوم به اشتراک‌گذاری این اطلاعات وجود ندارد. در حقیقت همانطور که از نام این نوع حسابداری مشخص است، حسابداری مدیریت در رشد و گسترش کسب و کار یا سازمان کمک میکند و در نتیجه راندمان و بهره‌وری روند صعودی خواهد داشت.
انواع حسابداری مدیریت
در حسابداری مدیریت نیز انواعی وجود دارد. مهم‌ترین آنها می‌تواند موارد زیر باشد:
- مدیریت عملکرد
- مدیریت استراتژی
- مدیریت ریسک
هر کدام از این انواع حسابداری مدیریت می‌تواند در زمان مناسب مورد استفاده قرار گیرد. اطلاعات حاصل می‌تواند در بهبود تصمیم‌گیری و روند رشد سازمان دخیل باشد. به علاوه از گزارش‌هایی که در این نوع حسابداری ایجاد می‌شود می‌توان بهره‌ی زیادی برای تحلیل وضعیت سازمان برد.
حسابداری مالی (Financial Accounting)
در حسابداری مالی، گزارش‌های مالی ثبت می‌شوند و قابلیت دستیابی مجدد دارند. این گزارش‌های مالی اغلب تنها به تراکنش‌های مالی معطوف می‌شوند. در ادامه می‌توانند در صورت‌های مالی مورد استفاده قرار گیرند. بر خلاف حسابداری مدیریتی که هدفش اخذ تصمیماتی جهت رشد و بهبود کسب و کار در آینده است، حسابداری مالی وضعیت مالی و حسابداری کسب و کار را از گذشته تا کنون مورد بررسی قرار می‌دهد. در حسابداری مالی با استفاده از صورت‌های مالی تهیه شده امکان بررسی عملکرد و وضعیت کسب و کار یا سازمان به صورت دقیق و جزئی فراهم می‌شود. در عملیات حسابداری مالی دو روش وجود دارد که به شرح زیر است:
حسابداری مالی نقدی :
در حسابداری نقدی هزینه ها و درآمدها زمانی ثبت حسابداری می شوند و به عبارتی شناسایی می شوند که تراکنش مالی اتفاق افتاده باشد. یعنی حتما وجه نقدی پرداخت یا دریافت شده باشد.
حسابداری مالی تعهدی
در حسابداری تعهدی به محض آنکه تعهد مالی از طریق عقد قرارداد یا انجام معامله ایجاد می شود، در سیستم حسابداری ثبت می شود صرف نظر از آنکه وجه نقدی مبادله شده باشد
حسابداری نقدی و تعهدی چه تفاوتی دارند؟
تفاوت حسابداری نقدی و تعهدی در اندازه سازمانی مربوطه است. حسابداری مالی نقدی برای کسب و کارهای کوچک‌تر پرکاربردتر است. حال آن که حسابداری مالی تعهدی در سازمان‌ها و کسب و کارهای بزرگ‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته در هر دو نوع هدف این است که تراکنش‌های مالی با جزئیات کامل و با دقت بالا گزارش شوند. در این دو نوع حسابداری مالی از سیستم دوطرفه استفاده می‌شود. تفاوت عمده‌ی دیگر در در تراکنش نقدی است. در حسابداری مالی تعهدی پیش از وقع تبادل وجه نقدی باید این مورد ثبت شود و گزارش آن انجام گیرد. هرگونه فعالیت حسابداری بایستی طبق اصول و استانداردهای حسابداری انجام گیرد. باید در نظر داشت که استانداردهای حسابداری هر کشوری ممکن است در برخی مسائل با یک‌دیگر تفاوت داشته باشد. برای مثال قوانین مالی و مالیاتی و استانداردهای حسابداری ایران با کشوری در قاره‌ی آفریقا یا شرق آسیا تفاوت‌های زیادی دارد.
گزارش های متداول در حسابداری مالی کدام اند؟
همانطور که توضیح داده شد گزارش ها در حسابداری مالی معطوف به تراکنش های مالی از نوع نقدی و تعهدی هستند. گزارش هایی که بر اساس این اطلاعات ارایه می شود مانند:
- گردش حساب
- ترازنامه سود و زیان
- تراز آزمایشی
- دفاتر روزنامه و کل
حسابداری شرکتی (Financial Accounting)
هر مجموعه ای اعم از خدماتی، بازرگانی، پیمانکاری، تولیدی، دولتی ، صنفی و … را صرف نظر از نوع فعالیتش می توان یک بنگاه اقتصادی به حساب آورد. و طبیعی است که مجموعه ای از فعالیتهای مالی در این مجموعه انجام می شود. حسابداری شرکتی کلیه امور شرکت اعم از حسابداری، خرید، فروش، خزانه، تولید، اموال، حقوق و دستمزد را مدیریت میکند.
البته بدیهی است که نوع فعالیت هر بنگاه اقتصادی می تواند نوع متفاوتی از حسابداری را نیاز داشته باشد. اما به هر حال مجموعه ای از اقدامات حسابداری مانند ثبت درآمدها و هزینه ها، محاسبه حقوق پرسنل، مدیریت اموال، خرید و فروش و … بین همه بنگاه‌های اقتصادی مشترک است.
حسابداری شرکتی چه تفاوتی با حسابداری مدیریتی دارد؟
تفاوت اصلی حسابداری شرکتی و حسابداری مدیریتی در ذینفعان آنها است. حسابداری مدیریتی با هدف ایجاد یک دید دقیق به منظور اخذ تصمیمات بهتر مدیریتی و برای مدیران کسب و کار تهیه می شود. تا بتوانند با برنامه ریزی موثرتر هزینه ها را کاهش داده و بهره وری را افزایش دهند.
اما هدف از حسابداری شرکتی ایجاد تصویر دقیق از عملکرد مالی کسب و کار و مشخص شدن میزان سود و زیان برای افراد خارج از سازمان اعم از پرسنل، سهامداران و سازمان های نظارتی است.
حسابداری صنعتی یا قیمت تمام شده (Cost Accounting)
حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده نوعی از حسابداری است که مناسب مجموعه های تولیدی و البته دیگر بنگاه های اقتصادی است که نیاز دارند قیمت تمام شده محصول یا خدمت یا پروژه خود را محاسبه کنند. در این نوع از حسابداری تلاش می شود تمام هزینه های مستقیم و غیر مستقیم که در تولید محصول یا ارایه خدمت یا انجام پروژه دخیل هستند شناسایی شوند و سهم هر کدام در آن محصول یا خدمت لحاظ گردد. با این هدف که قیمت تمام شده آن محصول یا خدمت برای بنگاه اقتصادی مشخص شود و امکان قمیت گذاری دقیق محصول یا خدمت برای ارایه به بازار و رقابت با دیگران فراهم گردد.
حسابداری مالیاتی (Tax Accounting)
هدف از حسابداری مالیاتی بررسی فعالیتهای مالی بنگاه اقتصادی از منظر مالیات است. یعنی تمرکز روی بخشی از تعاملات مالی بنگاه است که اثر مالیاتی دارند. در این نوع از حسابداری لازم است تا دانش دقیقی از قوانین و مقررات مالیاتی در حوزه فعالیتهای بنگاه اقتصادی وجود داشته باشد. و در تعاملات مالی به دقت رعایت شود.
در دوره های ماهانه، فصلی و سالیانه نیز باید گزارشات مورد نظر سازمان امور مالیاتی تهیه و ارسال شود. تهیه دقیق این گزارشات و انطباق آنها با تعاملات مالی بنگاه و انسجام آنها بسیار اهمیت دارد.
حسابداری حقوقی یا قضایی (Forensic Accounting)
این نوع از حسابداری معمولا زمانی به کار گرفته می شود که یک پرونده قضایی و حقوقی مطرح شده است از این روی به آن حسابداری حقوقی می گویند.
هدف از این نوع از حسابداری کمک به قاضی برای کسب اطلاعات دقیق تر از اقدامات مالی صورت گرفته است که در آن از ترکیبی از حسابداری، حسابرسی و تکنیکهای بازرسی مورد استفاده قرار می گیرد.
یک حسابدار حقوقی مانند یک کارگاه پلیس به بررسی اسناد مالی یک پرونده حقوقی می پردازد و سعی میکند با جمع آوری و تحلیل اطلاعات مالی، گزارش جامعی را برای حل پرونده در اختیار قاضی قرار دهد.
حسابداری عمومی (Public Accounting)
حسابداری عمومی در واقع یک خدمت است تا نوعی از حسابداری. شرکتهای خدمات مالی یا حسابداران فریلنسر در قالب حسابداری عمومی می توانند خدمات متنوعی از جمله انواع از حسابداری عنوان شده در همین مقاله را به مشتریان خود ارایه دهند
مشتریان این خدمات شرکتهای خدماتی، بازرگانی، پیمانکاری، تولیدی، دولتی و حتی اشخاص حقیقی نیز می توانند باشند.
ارایه مشاوره های مالیاتی، ایجاد زیرساخت سیستم حسابداری، تهیه ترازنامه، ارایه راهنمایی در خرید نرم افزار حسابداری و … بخشی از خدمات ارایه شده تحت عنوان حسابداری عمومی است.
حسابداری منابع انسانی
همانطور که از نام این نوع از حسابداری مشخص است مربوط می شود به منابع انسانی یا همان نیروی انسانی یک بنگاه اقتصادی. در این نوع از حسابداری با نگاه مالی به منابع انسانی توجه می شود و هزینه ها و ارزش منابع انسانی به صورت عددی محاسبه شده و در اختیار مدیران قرار داده می شود تا بتوانند تصمیمات مناسب تری در خصوص مسایل مربوط به پرسنل اخذ نمایند.
حسابرسی (Auditing)
هدف از حسابرسی، بررسی اطلاعات مالی ثبت شده یک بنگاه اقتصادی است. جهت اطمینان از اینکه تمام تراکنش های مالی بنگاه اقتصادی به درستی و مطابق قوانین ثبت و اطلاع رسانی شده است.
حسابرسی را می توان بسته به درخواست دهنده آن به سه نوع تقسیم کرد:
حسابرسی داخل سازمان
این نوع از حسابرسی توسط تیم مالی داخلی بنگاه اقتصادی انجام می شود. هدف از آن می تواند پیدا کردن یک مغایرت یا مشکل در ثبت تراکنش های مالی یا صرفا بازبینی اطلاعات مالی جهت اطمینان از ثبت صحیح آنها می باشد.
حسابرسی خارج سازمان
در این حالت به درخواست مدیران کسب و کار و با هدف رفع مغایرت، بازنگری اطلاعات، آماده سازی انتشار اسناد مالی برای سهامداران و … از یک شرکت حسابرسی مستقل درخواست می شود تا در واحد مالی بنگاه اقتصادی مستقر شده و به بررسی تمام تراکنش های مالی بپردازد.
حسابرسی سازمان مالیاتی
سازمان امور مالیاتی با هدف رسیدگی به پرونده مالیاتی یک بنگاه اقتصادی و اطمینان از انجام صحیح تکالیف مالیاتی اقدام به حسابرسی مالیاتی می کند. در این نوع از حسابرسی تمرکز بر روی درآمدها و موارد مشمول مالیات است.
وظایف حسابدار و حسابرس چه تفاوتی با هم دارند؟
مسئولیت حسابدار در یک بنگاه اقتصادی جمع آوری و ثبت دقیق و صحیح تراکنش های مالی و ارایه گزارش های مالی است . در حالیگه مسئولیت حسابرس بررسی و ارزیابی صحت ثبت رویدادهای مالی است.
وجه اشتراک انواع مختلف حسابداری چیست؟
همه انواع حسابداری صرف نظر از تفاوت‌هایی که با هم دارند روی یک مساله متمرکز هستند. و آن ردیابی، جمع آوری، ثبت و گزارش دهی همه رویدادهای مالی یک کسب و کار در قالب اعداد قابل فهم و قابل تحلیل است. چه این اعداد محاسبه بهای تمام شده یک کالای تولیدی باشد، چه ارزش منابع انسانی و چه مبلغ تخفیف در یک فاکتور فروش، همه این موارد رویداد مالی هستند که باید شناسایی، ثبت و گزارش شوند.
نرم افزار حسابداری هوفر مناسب برای انواع حسابداری
نرم افزار حسابداری آنلاین هوفر با طراحی و پیاده سازی منحصر به فرد سیستم های حسابداری، نقد و بانک، انبار، بازرگانی، تولید، فروشگاهی و حقوق و دستمزد، ابزاری حرفه ای است برای حسابدارها و حسابرسها تا در انجام مسئولیت خود اعم از گردآوری و ثبت اطلاعات یا ارایه گزارشات و یا بازبینی و نظارت روی اقدامات مالی صورت گرفته از آن بهره مند شوند.
