مالیات چیست؟

احتمالاً تا همین لحظه که در حال خواندن این مقاله هستید، بارها با اسم مالیات مواجه شده  اید. زمانی که حقوق گرفته اید و یا وقتی اجاره ی ملک خود را دریافت کردید، این مالیات بوده که شما را ناراحت کرده است. در واقع به ندرت پیدا می شوند افرادی که از شنیدن کلمه ی مالیات حس خوبی داشته باشند. اما آشنایی با مفهوم مالیات و انواع آن می تواند در هنگام پرداخت آن حس بهتری به شما القا کند. این مقاله می تواند به شما کمک کند تا بدانید اصولا چرا باید مالیات پرداخت. با خواندن آن می توانید مالیات و انواع آن را بهتر بشناسید و بدانید که چه مشاغلی از پرداخت مالیات معاف هستند و در آخر از اظهارنامه ی مالیاتی و جزئیات مربوط به آن آگاهی خواهید یافت.

مالیات چیست؟

تعریف مالیات به زبان ساده همان هزینه ی اجتماعی است که افراد در یک جامعه و در راستای بهره مندی خدمات و منابع یک کشور موظف به پرداخت آن هستند. سازمان همکاری و توسعه ی اقتصادی نیز تعریفی از مفهوم مالیات ارائه داده است که شاید بتوان آن را جامع ترین تعریف از مالیات دانست. در این تعریف آمده است: « مالیات، پرداختی است الزامی و بلاعوض که به اشخاص، موسسات، دارایی ها و … تعلق می گیرد.» بنابراین تعریف، مالیات انواع مختلفی دارد که در ادامه به معرفی آن می پردازیم.

مالیات، پرداختی است الزامی و بلاعوض که به اشخاص، موسسات، دارایی ها و … تعلق می گیرد

سازمان همکاری و توسعه ی اقتصادی

انواع مالیات

منابع مالیاتی در ایران به طور کلی به دو دسته ی مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم، تقسیم می شود. در صورتی که مؤدی مالیاتی و پرداخت‌کننده مالیات یک نفر باشند آن مالیات مستقیم محسوب می‌‌شود وگرنه مالیات غیرمستقیم خواهد بود.

یادداشت:  به شخصی که مسئول پرداخت مالیات است، مؤدی مالیاتی گفته می‌‌شود

مالیات بر در آمد و مالیات بر دارایی دو زیر مجموعه ی مالیات مستقیم هستند. همچنان که از نام عبارت های “مالیات بر دارایی” و “مالیات بر درآمد” پیداست مبنای محاسبه ی مالیات بر دارایی، مجموع ثروتی است که یک فرد دارا می باشد. اما برای محاسبه ی مالیات بردرآمد، درآمد یک فرد یا شرکت، در نظر گرفته می شود.

مالیات بر دارایی:

همه ی حقوقی که یک شخص حقیقی یا حقوقی نسبت به اشیا، اموال، املاک و سایر دارایی هایش دارد و به او اجازه تصرف مالکانه در این موارد را می دهد دارایی های آن فرد است و مالیات بر دارایی شامل تمام موارد مذکور که با  عنوان دارایی شناخته می شوند خواهد بود. مالیات بر دارایی خود به دو دسته ی حق تمبر و مالیات بر ارث تقسیم می شود.

پراهمیت ترین بخش مالیات بر دارایی، مالیات بر ارث است و زمانی دریافت می شود که شخصی فوت می  کند و اموال او در میان وارثین تقسیم می شود. دولت نیز در این هنگام بخشی از دارایی فرد متوفی را دریافت می کند و این همان مالیات بر ارث است.

مالیات حق تمبر، از انواع مالیات‌های مستقیم است که از طریق الصاق و ابطال تمبر بر اسناد، اوراق و مدارک به‌منظور رسمیت بخشیدن یا لازم‌الاجرا نمودن آن‌ها، از فرد گرفته می‌شود. مواد ۴۴ تا ۵۱ در قانون مالیات های مستقیم به این نوع مالیات پرداخته و تمام قوانین و شرایط آن را ذکر کرده است.

 

مالیات بر درآمد:

همان طور که در استاندارد حسابداری شماره ۳۵ آمده است، مالیات بر درآمد خود شامل هفت دسته است. چنین به نظر می رسد که هر شخص حقیقی یا حقوقی دست کم با یکی از دسته های مالیات بردرآمد مواجه شده باشد. هفت دسته ای که درون مالیات بر درآمد قرار دارند در جدول ذیل آمده است:

۱	مالیات بر درآمد حقوق
۲	مالیات بر درآمد مشاغل
۳	مالیات بر درآمد املاک
۴	مالیات بر درآمد کشاورزی
۵	مالیات بر درآمد اتفاقی
۶	مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
۷	مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف درآمدی

1. مالیات بر درآمد حقوق

زمانی که هر شخص حقیقی برای شخصیت حقیقی یا حقوقی دیگری کار می کند و در قبال آن کار دستمزد دریافت می کند، دستمزد دریافتی مشمول مالیات حقوق یا مالیات بر درآمد حقوق می شود. لازم به ذکر است که تفاوتی در پرداخت دستمزد به صورت نقدی و یا غیر نقدی وجود ندارد و در هر دو حالت بر دستمزد دریافتی مالیات تعلق می گیرد. البته مالیات پرداختی به عهده ی کارفرماست هرچند که در حال حاضر، مالیات پیش از پرداخت از روی دستمزد کسر می شود و در واقع مالیات از جیب کارکنان پرداخت خواهد شد.

نرخ مالیات بردرآمد حقوق ایران در سال ۹۹ چقدر است؟

براساس مصوبات مجلس شورای اسلامی نرخ مالیات بردرآمد حقوق ایران در سال ۹۹ به صورت پلکانی و به شرح ذیل است:

مجموع حقوق و مزایا و کارانه در ماه	نرخ مالیات بر مازاد درآمد (درصد)
تا ۳ میلیون تومان	معاف از مالیات
۳تا ۵/۴	۱۰
۵/۴تا ۵/۷	۱۵
۵/۷تا ۱۲	۲۰
۱۲تا ۱۸	۲۵
بالای ۱۸	۳۰

2. مالیات بر درآمد مشاغل

یکی از مهم ترین دسته های مالیات بر درآمد، مالیات بر درآمد مشاغل است. در این نوع مالیات کسبه، تجار و بازرگانان، پیشه وران، اصناف و کلا همه ی اشخاصی که از اشتغال به شغل یا مشاغل آزاد، درآمد کسب می کنند، ملزم به پرداخت مالیات می شوند.

در این نوع مالیات که تنها مختص اشخاص حقوقی است کل درآمد فروش کالا و کل درآمد فروش خدمات مشمول قوانین مالیاتی خواهد شد.

3. مالیات بر درآمد کشاورزی

در صورتی که فردی از کشاورزی درآمد داشته باشد مشمول پرداخت مالیات کشاورزی خواهد شد. اما با توجه به اوضاع کنونی کشور در حال حاضر کشاورزی و فعالیت های مشابه آن همچون دام پروری، دام داری، پرورش زنبور عسل و…. ملزم به پرداخت مالیات نیستند.

4. مالیات بر درآمد املاک:

زمانی که یک فرد دارای املاکی است که از آن ها اجاره بها دریافت می کند، باید مالیات آن را بر طبق مالیات بر درآمد املاک بپردازد. لازم به ذکر است که در محاسبه ی این نوع از مالیات ابتدا ۲۵ درصد از مبلغ کل اجاره بابت هزینه ها و استهلاک ملک از آن کسر می شود و ۷۵درصد باقی مانده شامل مالیات خواهد شد. در این بخش باید یادآور شد که در صورتی که ملک تنها درآمد یک فرد باشد تا میزان خاصی از مبلغ که دولت آن را در مالیات بر حقوق از پرداخت معاف کرده؛ نیازی به پرداخت مالیات بر املاک نخواهد بود.

5. مالیات بر درآمد اتفاقی:

در صورتی که به فردی هدیه ای تعلق گیرد و یا جایزه ای دریافت کند این هدیه و جایزه مشمول قوانین مالیاتی می شوند. حتی اگر اموالی به فرد بخشیده شود نیز مالیات بردرآمد اتفاقی شامل حال این اموال خواهد شد.

6. مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی:

شاید بتوان گفت بخش مهمی از درآمد دولت ها از این نوع مالیات تامین می شود. مالیات بردرآمد اشخاص حقوقی که درواقع همان مالیات بردرآمد شرکت هاست در اکثر کشورها با نرخ نسبتا بالایی اخذ می گردد. با نگاهی اجمالی به نرخ مالیات کشورها می توان فهمید که حدود ۶۰ کشور در سراسر جهان نرخ مالیاتی بالاتر از ۲۵ درصد برای این نوع مالیات وضع کرده اند. در ایران اما این نرخ برای شرکت ها ۲۵ درصد محاسبه می شود.

7. مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف درآمدی:

همچنان که از نام این نوع مالیات پیداست، بر مجموع درآمدهایی که از منابع مختلف درآمدی به دست می آیند نیز مالیات تعلق می گیرد.

در قانون مالیات های مستقیم تحت شرایطی معافیت مالیاتی شامل حال مؤدی می شود. و بخشی از درآمد و درایی مشمول، معاف از پرداخت مالیات می باشد

قانون مالیات های مستقیم

مالیات غیرمستقیم: چنان که از نامش پیداست به صورت غیرمستقیم از افراد دریافت می شود و شامل سه دسته ی اصلی است:

• حقوق و عوارض گمرکی: عوارض گمرکی همان مالیات صادرات و واردات یک کشور است که در گمرک تحت عنوان عوارض گمرکی اخذ می گردد. این نوع مالیات با توجه به سیاست های کلان اقتصادی کشورها اخذ می شود و و علاوه بردرآمد زایی برای دولت ها می تواند یک راه برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی باشد.
• مالیات بر مصرف: برخی از کالاهای مصرفی که از مغازه خریداری می شود شامل این نوع مالیات خواهد شد. در واقع فرد بدون این که به طور مستقیم مالیات آن کالای خاص را پرداخت کند هم زمان با پرداخت مبلغ کالای مورد نظر مالیات آن را به فروشنده پرداخت می کند. البته در پرداخت این نوع مالیات همه به طور مساوی آن را پرداخت نمی کنند؛ این بدان معناست که هر قدر فردی کالایی را بیشتر استفاده و خریداری نماید، مالیات بیشتری نیز پرداخت خواهد کرد.
• مالیات بر ارزش افزوده: این نوع مالیات برخلاف مالیات بر کالاهای مصرفی بر تمام کالاهای خریداری شده تعلق می گیرد.

 

معافیت های مالیات بر ارزش افزوده

کالاها و خدماتی هستند که دولت برای حمایت، آن ها را از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف کرده است:

1. محصولات کشاورزی فرآوری نشده
2. دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان
3. انواع کود، سم، بذر و نهال
4. آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان
5. کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
6. کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ ها، مؤسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تأیید هیأت وزیران و حوزه‌های علمیه با تأیید حوزه گیرنده هدایا
7. کالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات، وارد کشور می‌شود. مازاد بر آن طبق مقرراتت این قانون مشمول مالیات خواهد بود
8. اموال غیر منقول
9. انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات‌درمانی(انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توانبخشی و حمایتی
10. خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیات های مستقیم
11. خدمات بانکی و اعتباری بانکها، مؤسسات و تعاونی‌های اعتباری و صندوق‌های قرض‌الحسنه مجاز و صندوق تعاون
12. خدمات حمل و نقل عمومی و مسافری درون و برون شهری جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی
13. فرش دستباف
14. انواع خدمات پژوهشی و آموزشی که طبق آئین‌نامه‌ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های علوم تحقیقات و فناوری، امور اقتصادی و دارایی، بهداشت، درمان‌ و آموزش‌پزشکی، آموزش‌ و پرورش و کار و اموراجتماعی ظرف‌مدت شش‌ ماه از تاریخ تصویب این‌ قانون به تصویب هیأت‌وزیران می‌رسد
15. خوراک دام و طیور
16. رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه ها بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت راه و ترابری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می‌رسد
17. اقلام با مصارف صرفاً دفاعی ( نظامی و انتظامی ) و امنیتی بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امورر اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد. فهرست مذکور از اولین دوره مالیاتی پس از تصویب هیأت وزیران قابل اجراءخواهد بود.

مالیات در ایران به چه صورتی محاسبه می شود؟

مالیات در ایران به دو صورت خود اظهاری و علی الراس محاسبه می‎‎شود. در شیوه ی علی الراس ماموران مالیاتی خود به محاسبه ی میزان مالیات پرداختی افراد می پردازند. اما امروزه در نظام های پیشرفته ی مالیاتی تمایل به جایگزینی شیوه ی خوداظهاری بر شیوه ی محاسبه به طریق علی الراس است. خوداظهاری به این معناست که شخص حقیقی یا حقوقی، اعلام می‌کند که در سالِ مالیاتی خود به چه میزان سود داشته و به چه میزان باید مالیات پرداخت کند.

در ایران نیز هر فرد حقیقی و حقوقی با توجه به سال مالیاتی خود ملزم به پر کردن فرم خود اظهاری است. سال مالیاتی برای افراد حقیقی یک سال شمسی است که از ابتدای فروردین ماه آغاز و در پایان اسفند ماه پایان می یابد اما ملاک تعیین سال مالی برای افراد حقوقی و شرکت ها  سال مالی آن شرکت تعیین می شود.

چه کسانی ملزم به تهیه و ارسال اظهار نامه مالیاتی هستند؟

 بر اساس ماده ۹۵و ۱۰۰ قانون مالیات های مستقیم، کلیه ی اشخاص حقیقی دارنده کسب وکار که بصورت فردی و یا مشارکتی فعالیت می کنند موظف به تهیه، تکمیل و ارسال اظهارنامه ی مالیاتی برای هر سال مالی هستند. همچنین طبق ماده ۱۱۰ ق م م کلیه اشخاص حقوقی که در اداره ثبت شرکت ها به ثبت رسیده اند و تشکل های قانونی که دارای مجوز فعالیت از وزارتخانه های ذیربط می باشند و اتحادیه های صنفی، بر اساس قانون مکلفند برای هرسال مالی ترازنامه وسود وزیان وسایراطلاعات مندرج درفرم اظهارنامه را تهیه وبه سازمان امورمالیاتی تحویل دهند.

اظهارنامه ی مالیاتی را چگونه دریافت کنیم؟

مودیان مالیاتی بر درآمد می توانند برای تهیه ی اظهارنامه مالیاتی به سایت طرح جامع مالیاتی با نشانی www.tax .gov.ir  مراجعه و از قسمت اظهارنامه های مالیاتی، اظهارنامه مالیاتی مورد نیاز خود را دریافت نمایند.

اگر اظهارنامه ی مالیاتی را تسلیم نکنیم چه اتفاقی می افتد؟

در صورتی که زمان سال مالیاتی برای هر فرد حقیقی و یا حقوقی فرا رسیده باشد و فرد اظهارنامه ی مالیاتی را در موعد مقرر تسلیم ننماید شامل یکی از موارد زیر خواهد شد:

۱.طبق ماده ۱۹۲ قانون مالیاتهای مستقیم جریمه ی عدم ارائه ی اظهارنامه برای شرکت ها و اشخاص حقیقی ۳۰% نسبت به مالیات متعلقه و غیر قابل بخشش و طبق ماده ۲۰۱هرگاه مؤدی به قصد فرار از مالیات از روی علم و عمد به ترازنامه و حساب سود و زیان یا به دفاتر و اسناد و مدارکی که برای تشخیص مالیات ملاک عمل می باشد و برخلاف حقیقت تهیه و تنظیم شده است استناد نماید یا برای سه سال متوالی از تسلیم اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان خودداری کند علاوه بر جریمه ها و مجازات های مقرر در این قانون ازکلیه ی معافیت ها و بخشودگی های قانونی در مدت مذکور محروم خواهد شد.

۲.طبق بند ت ماده ۱۳۲ قانون مالیاتهای مستقیم  شرط برخورداری از هرگونه معافیت مالیاتی برای اشخاص حقیقی وحقوقی فعال در مناطق آزاد و سایرمناطق کشور تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موقع مقرر قانونی است. اظهارنامه ی مالیاتی اشخاص حقوقی شامل ترازنامه و حساب سود و زیان طبق نمونه هایی است که توسط سازمان امور مالیاتی تهیه می‎ شود.

چرا مالیات؟

حال که با مفهوم مالیات و انواع آن آشنا شدیم ممکن است این سوال پیش بیاید که چرا باید مالیات بپردازیم؟ مسلما هر کشوری برای پیشرفت، عمران و آبادانی بیشتر نیازمند اقتصادی قوی و توانمند است و واضح است که برای داشتن اقتصاد قوی باید درآمدهای دولت را افزایش داد. یکی از راه های افزایش درآمد، اخذ مالیات از شهروندانی است که از خدمات ارائه شده توسط دولت بهره مند می شوند. احداث پارک ها، ایجاد و بهسازی خیابان ها، کمک به رونق فضای سبز و خدماتی از این دست، همه در نهایت عاید شهروندان خواهد شد و بنابراین پرداخت مالیات می تواند برای همه ی افراد در یک جامعه مفید واقع شود. البته لازم به یادآوری است که پرداخت مالیات در کشورهای تک محصولی که اقتصادی مبتنی بر محصولی همچون نفت دارند و می تواند با کوچکترین تغییری در جهان، دستخوش حوادث روزگار شود بیش از سایر کشورها مهم و حیاتی خواهد بود. همچنان که با پرداخت مالیات به روش صحیح، اقشار پردرآمد یک جامعه به اقشار ضعیف کمک خواهند کرد و این چنین یاری گر دولت برای رسیدن به عدالت اجتماعی خواهیم بود.