حسابداری چیست؟ حسابداری و حسابرسی چه تفاوتی دارند؟ حسابداری به چه دردی میخورد؟ آیا بدون تحصیلات آکادمیک می توانم به حساب و کتابهای شخصی خودم رسیدگی کنم؟ نحوه محاسبه مالیات چگونه است؟ آیا مدیرمالی یک حسابدار باتجربه است؟
این سوالات و سوالاتی از این دست در بسیاری از مواقع از حسابداران و مدیران مالی پرسیده می شود. در این متن سعی داریم ماهیت علم حسابداری را برای شما باز کنیم و حتی المقدور به سوالات فوق نیز پاسخ دهیم.
دریافت دموی رایگان نرم افزار حسابداری هوفر
حسابداری علمی به قدمت تاریخ بشری
شاید فکر کنید که تاریخچه علم حسابداری به بعد از پیدایش ریاضیات و علم اعداد برمیگردد اما این باور صحیح نیست. از اولین روزهای ایجاد تمدن بشری و غارنشینی نوع بشر، تقسیم غذا به تعداد هر خانواده نیاز به حساب و کتاب را در مغز کوچک انسان نخستین ایجاد کرده است. و چه بسا بتوان گفت که حسابداری پیش نیاز علم ریاضیات بوده. به این معنی که نیاز به حساب و کتاب کردن اعداد و علم ریاضی را اختراع نموده است.
حسابداری به معنی ساده یعنی علم نگهداری و طبقه بندی اطلاعات مالی. در تعریفهای جدیدی که از علم حسابداری ارائه می شود عنصر تحلیل اطلاعات مالی نیز به تعریف قدیمی اضافه شده است. پس می توان گفت نگهداری و طبقه بندی اطلاعات برای تحلیلهای مالی را حسابداری می گویند.
به طور کلی به هر فردی که در سازمان با اطلاعات مالی سر و کار داشته باشد فارغ از سمت و مسئولیتش حسابدار گفته می شود. ترتیب سمتهای واحد مالی یک سازمان به شکل زیر می تواند باشد؛ مدیرمالی، رییس حسابداری، حسابدار ارشد، حسابدار و کمک حسابدار. به عنوان مثال دایره حسابداری انبار شامل یک حسابدار و دو کمک حسابدار است که زیر مجموعه رییس حسابداری فعالیت می کنند و همه به مدیرمالی مجموعه گزارش می دهند. مدیرمالی نیز حلقه ارتباطی مدیریت عامل و هیئت مدیره با تیم مالی است.
حسابرس کیست؟
اگر دقت کرده باشید در چارت سازمانی که در بند قبل عنوان شد به حسابرس اشاره ای نشد. اصولاً حسابرس به یک حسابدار خبره که از خارج از سازمان به عنوان ناظر بر روند ثبت و ضبط اطلاعات مامور می شود می گویند. موسسات حسابرسی بسیاری برای این وظیفه تاسیس شده اند و بنا به ضرورت حسابرسان را به سازمانها مامور می کنند.
البته چند سالی است که پستی ویژه به عنوان حسابرس داخلی نیز به پستهای سازمانی اضافه شده است. به این ترتیب که هیئت مدیره یک حسابدار ارشد را به عنوان حسابرس داخلی در مجموعه استخدام می نماید که علاوه بر اختیارات کامل در حوزه رسیدگی به اسناد و دفاتر حسابداری، صرفا به مدیریت پاسخگوست. الزام بررسی دفاتر قبل از بررسی نهادهای دولتی مثل دارایی و اطمینان از صحت و سقم ثبتهای حسابداری باعث شده روز به روز مقوله حسابرسی داخلی پررنگ تر شود.
مدیر مالی کیست؟
همانطور که گفته شد بالاترین رتبه در سیستم مالی یک سازمان مدیریت مالی است، اما خیلی ها نمی دانند مدیر مالی با رییس حسابداری چه تفاوتی دارد؟ و بسیاری رییس حسابداری را با مدیر مالی اشتباه می گیرند. در اصل تفاوت جایگاه این دو پست به شیوه برخوردشان با اطلاعات مالی مربوط می شود. بگذریم از اینکه مدیرمالی از لحاظ جایگاه سازمانی یک پله بالاتر از رییس حسابداری است و نسبت به او ارشدیت دارد.
رییس حسابداری مسئول جمع آوری و ثبت و ضبط اطلاعات مالی و صحت و سقم این پروسه است در حالیکه مدیر مالی مسئول تحلیل داده های مالی و برگردان این گزارشات و اطلاعات به زبان مدیریت و سهامداران است. پس بی راه نیست که در مجموعه های بزرگ می بینیم که سهامداران، هیئت مدیره و حتی استفاده کنندگان بیرونی از اطلاعات مالی سازمان جز با مدیر مالی با هیچ یک از دیگر ارکان سیستم حسابداری شرکت در ارتباط نیستند. گاها مدیران یک مجموعه حتی نام حسابداران خود را نیز نمی دانند.
مالیات چیست و چگونه محاسبه می شود؟
هر کشوری برای امور جاری و عمرانی خود دولت را موظف می کند تا از کسب و کارها عوارض و مالیات مشخصی دریافت نمایند. هر چه کیفیت خدمات دولتی به شهروندان در رده بالاتری باشد قطعاً رقم مالیات نیز بیشتر خواهد بود. در کشورهایی که از منابع طبیعی و موهبات الهی برخوردارند بعضاً رقم مالیات بسیار پایین است زیرا دولت هزینه های خود را از محل درآمد فروش منابع مثل نفت و گاز و طلا و … تامین می کند.
در کشور ما نیز تا سالهای گذشته بخش اعظمی از بودجه کشور از طریق فروش منابع تامین می شد. اما با تغییر مناسبات منطقه ای و بین المللی فروش منابع با ارزش نفت و گاز به حداقل رسیده و برای تامین هزینه های کشور دریافت مالیات جایگزین آن شده است. به همین دلیل است که در سالهای اخیر بیشتر از مالیات می شنویم و دولت نسبت به ساماندهی روشهای دریافت مالیات اصرار دارد.
طبق تعاریف قانونی درج شده در کتاب قانون مالیاتهای مستقیم ایران، مالیات به دو بخش اصلی تقسیم می گردد؛ مالیاتهای مستقیم و مالیاتهای غیرمستقیم.
مالیاتهای مستقیم شامل مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد است. مالیاتهای غیرمستقیم نیز شامل مالیات بر مصرف، عوارض شهرداری، عوارض گمرکی و سایر عوارضهای پرداختی به دستگاههای دولتی و مالیات بر ارزش افزوده می باشد. در ادامه تفاوت مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده را بررسی می کنیم.
مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد اشکال و انواع متفاوتی دارد. در کتاب قانون برای درآمدهای تولیدی، بازرگانی، کشاورزی و درآمد حقوق، درآمد املاک و حتی درآمدهای اتفاقی قوانین مالیاتی متفاوتی وضع شده است. به طور کلی مشاغل انتفاعی باید بخشی از سود خالص فرایندی خود را پس از کسر هزینه ها به عنوان مالیات بر درآمد به حساب دولت واریز کنند.
مالیات بر ارزش افزوده
یکی از اقلام مالیاتی ای که در مکالمات روزمره ما نیز بسیار جا باز کرده است مالیات بر ارزش افزوده است. به این دلیل که ما به عنوان مصرف کننده کالا و خدمات به صورت ملموس با این نوع از مالیات در تماس هستیم. شیوه محاسبه این مالیات به این صورت است که ارزش کالای فروش رفته از کالای خریداری شده در یک بازه مشخص کسر می گردد و به مابه التفاوت این مبلغ مالیات تعلق می گیرد.
لزوم یادگیری آموزه های حسابداری
در سطور بالا گفتیم که هر فردی در هر جایگاهی ممکن است ملزم به پرداخت مالیات مستقیم یا غیرمستقیم شود. یکی از مهمترین دلایل ثبت اطلاعات و اسناد مالی حسابداری شناسایی دقیق سود یا زیان و به تبع آن شناسایی رقم مالیات پرداختی یا طلب مالیاتی هر فرد یا مجموعه است. به زبان ساده تر اگر ما یک سیستم حسابداری دقیق نداشته باشیم نمی دانیم چه قدر سود یا درآمد داشته ایم و نمی دانیم بر چه مبنایی باید مالیات بپردازیم و از جایی که قوانین مالیاتی وظیفه حسابداری را به عهده مودی گذاشته است عدم ثبت به منزله کتمان تلقی شده و باعث می شود مالیات به صورت علی الراس در نظر گرفته شود.
مالیات علی الراس مبلغی برآوردی از طرف ممیز مالیاتی است که ممکن است دهها برابر سود یا حتی سرمایه یک کسب و کار باشد.
علاوه بر مبحث مهم مالیات، حسابداری به شناسایی سود، ارزیابی نرخ روز دارایی ها و بدهی های یک مجموعه، بودجه تولید و موجودی کالا و محصول کمک می کند که توضیح هر کدام از این موارد خود مقاله ای جداگانه است.
آیا حتماً باید تحصیلات دانشگاهی حسابداری داشته باشیم؟
در اینجا گفتن یک نکته ضروریست. برخی از شاغلین در رشته حسابداری که از قضا حسابداران موفقی نیز هستند فاقد مدرک دانشگاهی و تحصیلات آکادمیک حسابداری اند. آنها با توجه به علاقه یا به ضرورت بعد از گذراندن دوره های عملی حسابداری وارد بازار کار شده اند و به تدریج تجربه اندوزی کرده و با مطالعه دانش خود را نیز به روز کرده اند.
ما انسانها مدام در حال حساب و کتاب کردن دخل و خرج زندگی خود هستیم. پس می توانیم بگوییم هر کسی حسابدار شخصی زندگی اقتصادی خود است. در بسیاری از موارد اطلاعات مالی بیزینس کوچک یا انفرادی ما نیز به دست خود ما حسابداری می شود و به معنی شغلی نیز حسابداری می کنیم.
قطعا ما نمی توانیم در تمامی رشته های مورد نیاز روزمره خود در زندگی تحصیلات آکادمیک داشته باشیم اما دانستن مقدمات علم حسابداری برای هر کسی ضروری است. در دنیای امروز داشتن مهارتهای هفت گانه ICDL یا بلد بودن حداقل مکالمه به زبان انگلیسی از واجبات زندگی است. کسی نمی تواند مدعی باشد چون من پزشک هستم نیازی به یادگیری کار با کامپیوتر یا سرچ اینترنتی ندارم. حسابداری نیز از این قاعده مسثنا نیست. هر شخصی که با پول سر و کار دارد باید ماهیت هزینه و درآمد، بدهی و طلب، دارایی و سرمایه و … را بشناسد و قدرت تفکیک و تحیلی هر کدام را داشته باشد؛ ولو در حد ابتدایی.
تصور کنید شما مالک یک مغازه کوچک ابزار فروشی با مشتریان محلی هستید. هیچ تفاوتی در ماهیتهای حسابهای بیزنس شما و فروشگاه اپل در نیویورک وجود ندارد. هر دو با مشتری، محصول، سود، هزینه، بانک، مالیات، دارایی و سرمایه سر و کار دارید. هر کدام اما در اندازه ای متفاوت!
صورتهای مالی
اطلاعات مالی به صورت اسناد حسابداری به ثبت می رسند. گفتیم که وظیفه ثبت و ضبط با حسابداران و مسئولیت آن نیز با رییس حسابداری است. اما آیا مدیران مالی از روی اسناد می توانند به تحلیلهای صحیحی دست پیدا کنند. پاسخ منفی است. مدیران مالی و استفاده کنندگان دیگر، همه و همه به صورت های مالی نیاز دارند. صورتهای مالی یا گزارشهای مالی در حقیقت محصول نهایی علم حسابداری هستند. در ادامه برخی از گزارشهای مهم حسابداری را نام می بریم:
ترازنامه
ترازنامه اصلی ترین و مهمترین گزارش حسابداری است. مبنای محساباتی ترازنه معادله معروف حسابداری است:
دارایی ها = بدهی ها + سرمایه
در پایان هر دوره مالی، درست در یک تاریخ مشخص، لیست دقیق از دارایی ها و بدهی ها و حقوق صاحبان سهام یا همان سرمایه آماده می شود و بسیاری از تحلیلهای مالی بر اساس همین گزارش صورت می گیرد.
گزارش سود و زیان
دومین گزارش مهم در علم حسابداری گزارش سود و زیان است که برخی از اساتید فن به آن گزارش سود یا زیان نیز می گویند. در این گزارش همانطور که از اسمش مشخص است ما سود یا زیان عملیاتی را شناسایی می کنیم و پس از کسر هزینه ها به سود یا زیان خالص می رسیم. تاریخ گزارش سود و زیان مرتبط با یک دوره مالی است و برخلاف در یک تاریخ خاص محاسبه نخواهد شد. این گزارش مبنای تکمیل اطلاعات اظهارنامه مالیاتی است.
صورت گردش وجوه نقد
یکی دیگر از گزارشهای حسابداری که بسیاری از مالکان کسب و کار بر اساس آن بسیاری از تصمیم‌های آتی، علی الخصوص سرمایه گذاری های خود را عملیاتی می کنند این گزارش است که برای یک دوره زمانی تهیه می شود و گردش مالی سازمان را به ریز نشان می دهد.
نکات طلایی تحلیل و تهیه صورت گردش وجوه
گزارش های انبار
همانقدر که وجوه نقد و دارایی های غیرمنقول برای مدیران مهم هستند، موجودی کالاها و محصولات داخل انبارها نیز برای آنها ارزشمند و دارای اعتبار است. پس گزارش های مرتب از موجودی کالا، گردش کالاها و کسری و اضافات هر انبار می تواند مدیران را در تصمیم گیری هایشان یاری کند.
تراز آزمایشی
به تراز آزمایشی ترازنامه میان دوره نیز گفته می شود. معمولاً برای استناد و بررسی صحت حسابها در پایان هر ماه یک تراز آزمایشی تهیه می شود تا در صورت ثبت اشتباه، خطای فوق تا پایان سال تکرار نگردد.
گزارش خرید و فروش فصلی
استفاده کننده از این گزارش صرفاً اداره دارایی است. گزارش خرید و فروش فصلی که در پایان هر فصل باید تهیه شود شامل تمام خریدها و فروشهای یک سازمان است که به مابهالتفاوت این خریدها و فروش ها مالیات بر ارزش افزوده تعلق خواهد گرفت. اطلاعات این گزارش مبنای تکمیل اظهارنامه مالیاتی ارزش افزوده خواهد بود.
آسان و سلیس نگارش شده بود ؛ سپاسگزارم