شرکت‌های بزرگ یا کوچک از دارایی‌های مشهود و غیرمشهود زیادی دارند که نقش مهمی در برآورد صورت‌های مالی دارند. به مرور زمان و استفاده دائمی از دارایی‌ها، بهره‌وری آنها را کاهش یافته و هزینه نگهداری‌شان بیشتر می‌شود. در این صورت باید در دوره‌های زمانی پیوسته هزینه استهلاک دارایی‌ها شناسایی و از مجموع درآمدهای آن دوره کسر شود. در این مقاله قصد داریم شما را با نقش استهلاک در حسابداری آشنا سازیم.
استهلاک چیست؟
استهلاک به انگلیسیDepreciation به معنی کاهش ارزش دارایی است که حتی در صورت استفاده صحیح از آن به وجود می‌آید. دارایی‌ها به‌مرور زمان دچار فرسودگی و خرابی می‌شوند و از ارزش واقعی آنها کاسته می‌شود.
ذخیره استهلاک چیست؟
در برخی از منابع به ذخیره استهلاک، استهلاک انباشته (اندوخته) نیز گفته می‌شود. ذخیره استهلاک به‌معنای حاصل جمع کل استهلاک سال‌های پیشین تا پایان سال جاری است. ثبت و محاسبه ذخیره استهلاک، سود و آورده‌ای برای سازمان ندارد. بلکه جزو بدهی‌ها محسوب شده و از ارزش دارایی‌ها می‌کاهد. هزینه استهلاک برخلاف هزینه دارایی، مستقیم و واقعی نیست. به این دلیل که هزینه خرید دارایی بلافاصله پس از خرید در گزارشات مالی ثبت می‌شود. اما هزینه استهلاک دارایی‌ها باید به‌صورت دوره‌ای محاسبه و ثبت شود. بنابراین در برآورد ذخیره استهلاک با استفاده از جدول استهلاکات، طی دوره‌های سالیانه دارایی‌ها مستهلک می‌شوند. در پایان دوره ذخیره استهلاک از مجموع کل دارایی‌ها کسر می‌شود.
هزینه استهلاک (Betterment)
بر اثر گذشت زمان دارایی‌ها کارایی اولیه خود را از دست می‌دهند و دچار خرابی و فرسودگی می‌شوند. از وظایف عمده حسابداران بررسی و ثبت هزینه استهلاک این دارایی‌هاست. هزینه استهلاک از مجموع چند عامل اصلی بدست می‌آید. بهای تمام‌شده دارایی موجود، ارزش استقاط و عمر مفید دارایی در تعیین هزینه استهلاک دارایی موثرند.
وجوه استهلاک
وجوه استهلاک، اوراق قرضه‌ای هستند که بدهکار باید طی عبور از دوره‌های مشخص، مبلغی را برای پرداخت جزئی یا کلی آن کنار بگذارد. وجوه استهلاک برای تامین امنیت مالی صنایع بزرگ کاربرد دارند. صنایعی مانند زغال‌سنگ، فولاد، معادن که دارای هدر رفت دارایی هستند باید از وجوه استهلاک برای پوشش ریسک مالی خود استفاده کنند. علت به‌کارگیری اوراق وجوه استهلاکی، گرفتن ضمانت از مجریان قراردادهای صنعتی است تا سرمایه‌گذران از بازپرداخت تعهدات مالی اطمینان یابند.
ارزش دفتری دارایی
در تزارنامه شرکت‌ها، ارزش واقعی هر دارایی ثبت می‌شود. شرکت‌ها متناسب با جدول استهلاک دارایی، ارزش هر دارایی را به صورت منظم نسبت به هزینه استهلاک آن دارایی محاسبه و ثبت می‌کنند. به طور کلی ارزش واقعی یک سازمان برابر ارزش کل دارایی‌های موجود منهای بدهی‌ها است.
ارزش اسقاط
ارزش اسقاط یا به انگلیسی savlage value مقدار احتمالی ارزش کل یک دارایی پس از گذشت عمر مفید آن دارایی است. از ارزش اسقاط به‌عنوان ارزش قراضه یا ارزش باقیمانده نیز یاد می‌شود. این معیار برای تعیین هزینه استهلاک یک دارایی استفاده می‌شود.
عمر مفید
عمر مفید، مدت زمانی است که می‌توان از دارایی برای امور اجرایی کسب‌وکار استفاده کرد. این طول عمر مفید، مجموع زمانی تخمینی است که از دارایی در کاری استفاده می‌شود و نه کل عمر آن دارایی. عمر مفید در تعیین هزینه استهلاک هر دارایی موثر است. به این دلیل که هزینه استهلاک برای هر دارایی تا زمانی محاسبه می‌شود که آن دارایی در شرکت کاربردی داشته باشد. زمانی که دارایی مستهلک شده و غیرقابل استفاده باشد، دیگر هزینه استهلاکی برای آن محاسبه نمی‌شود.
منظور از فرمول استهلاک در حسابداری چیست؟
شرکت‌ها از حسابداری استهلاک در کسب‌وکار خود استفاده می‌کنند تا ارزش واقعی دارایی‌ها و بدهی‌های خود را بدانند. این کار باعث می‌شود دارایی‌هایی که عمر مفید آنها گذشته را از صورت گزارشات خود حذف کنند. استهلاک به‌طور کلی به سه روش محاسبه می‌شود: روش خط مستقیم، روش واحدهای تولیدی، روش مجموع سنوات و روش مانده نزولی.
انواع استهلاک در حسابداری را بشناسید
همه دارایی‌ها به جز زمین استهلاک‌پذیرند. بنابریاین باید برای همه آنها عمر مفید و هزینه استهلاک در نظر گرفت. استهلاک به دو دسته استهلاک منابع طبیعی و استهلاک اعم تقسیم می‌شود.
استهلاک منابع طبیعی
استهلاک منابع طبیعی شامل صنایعی می‌شود که با منابع طبیعی سر و کار دارند. منابع طبیعی مانند معادن، زمین‌های کشاورزی و جنگل‌ها به‌مرور در طی جریان استخراج ارزش مادی خود را از دست می‌دهند. ارزش مادی منابع طبیعی غیر از ارزش ماشین‌آلات و تجهیزاتی است که در این صنایع به کار می‌رود. تجهیزات به‌مرور زمان کارایی و کیفیت خود را از دست می‌دهند در صورتی که منابع طبیعی از مقدار کمی آنها کاسته می‌شود.
استهلاک عام
استهلاک عام به آن معناست که بهای تمام‌شده هر دارایی باید در دوره‌های مختلف استفاده از آن مشخص شود. استهلاک عام یا اعم به دو دسته استهلاک دارایی‌های مشهود و استهلاک دارایی‌های غیر مشهود تقسیم می‌شود.
استهلاک دارایی های مشهود
به دسته‌ای از دارایی‌های شرکت که موجویت عینی دارند و می‌شود برای آنها ارزش مادی در نظر گرفت، دارایی‌های مشهود گفته می‌شود. ماشین‌آلات صنعتی و تجهیزات اداری از این دسته‌اند.
استهلاک دارایی های نامشهود
این دسته از از دارایی‌ها ارزش فیزیکی ندارند بلکه ارزش آنها به دلیل امتیازات و حقوق معنوی‌ای است که دارند. حق امتیاز، حق تالیف و علائم تجاری از دسته دارایی‌های غیر مشهود هستند.
در بحث محاسبه استهلاک دارایی ثابت و هزینه استهلاک چیست؟
خریداران دارایی‌ها انتظار دارند سالیان متمادی از دارایی‌ها استفاده کنند، در صورتی که طول عمر دارایی‌ها محدود است. بعد از گذشت طول عمر مفید دارایی، هزینه نگهداری آن افزایش می‌یابد. ارزش دارایی به‌صورت سالیانه کاهش می‌یابد تا زمانی که بلااستفاده شده و از چرخه عملیاتی کسب‌وکار حذف می‌شود.
ارزش اسقاط
ارزش تخمینی یک دارایی پس از گذشت طول عمر مفید آن را می‌گویند.
عمر مفید
عمر مفید هر دارایی مدت زمانی است که مالک آن دارایی می‌تواند از آن در رتق و فتق امور اجرایی خود استفاده کند. عمر مفید دارایی برابر با عمر واقعی آن نیست. بلکه مدت زمان کارایی و کیفیت کار آن است.
بهای تمام شده
بهای تمام‌شده هر دارایی عبارت است از هزینه‌های تولید دارایی مذکور توسط یک شرکت. بهای تمام‌شده چارچوب هزینه تهیه مواد اولیه در تولید کالا و هزینه‌های نیروی انسانی است. در واقع هزینه تمام‌شده مجموع کل هزینه‌هایی است که یک شرکت برای تولید محصولات خود صرف می‌کند. هزینه‌های دیگر مانند هزینه توزیع، هزینه فروش و بازاریابی در این دسته قرار نمی‌گیرند.
روش های محاسبه استهلاک در حسابداری
روش‌های متفاوت با متغیرهای گوناگون برای محاسبه استهلاک معرفی شده است. انتخاب هر یک از روش‌ها باید متناسب با نوع کسب‌وکار، روش استفاده از دارایی‌ها و سایر عوامل موثر انجام شود. اما نکته اساسی در روش محاسبه استهلاک حسابداری این است که روش ثابتی در نظر گرفته شود. این روش محاسبه باید طی سنوات متوالی به کار گرفته شود و تغییر نکند.
استهلاک گیری به روش خط مستقیم
در این روش نرخ استهلاک ثابت در نظر گرفته می‌شود. این نرخ به‌صورت سالیانه از روی تعداد سال‌های عمر مفید دارایی بدست می‌آید. برای برآورد هزینه استهلاک از روش خط مستقیم، از مبلغ خرید دارایی، ارزش اسقاط آن را کسر و بر عمر مفید دارایی بر حسب سال تقسیم می‌کنیم. همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید به این ترتیب هزینه استهلاک در هر سال مساوی می‌شود. این روند تا زمانی ادامه می‌یابد که هزینه استهلاک به ارزش استقاط نزدیک شود. رایج‌ترین روش محاسبه هزینه استهلاک، روش خط مستقیم است. در روش خط مستقیم پیش‌فرض محاسبات بر این است که ارزش دارایی سالیانه کاهش می‌یابد. به‌همین ترتیب هزینه استهلاک نیز در یک سال مقدار ثابتی است.
استهلاک در حسابداری به روش مجموع سنوات
در این روش برای محاسبه استهلاک هر دارایی، یک ضریب کاهشی (که به‌صورت سالیانه کمتر می‌شود) را در ارزش تمام‌شده دارایی منهای ارزش اسقاط آن دارایی ضرب می‌کنند. نتیجه محاسبه گفته‌شده، هزینه استهلاک در یک دوره مالی است. برای برآورد نرخ ضریب کاهشی که به‌صورت یک کسر است از سنوات عمر مفید آن دارایی استفاده می‌کنند.
چرا استهلاک در صورت جریان وجوه نقد آورده می‌شود؟
هزینه استهلاک دارایی در هر کسب‌وکاری نشان‌دهنده یک هزینه غیرنقدی است. هزینه استهلاک در صورت‌های مالی که به‌صورت دوره‌ای ثبت می‌شوند شامل معاملات نقدی نیست. به همین دلیل در پایان هر دوره مالی، هزینه استهلاک به روش غیر مستقیم در صورت مالی شرکت ثبت می‌شود. این کار شفافیت مالی و نمودار وضعیت واقعی دارایی‌های شرکت را تامین می‌کند.
